‫ساختار ۹ چرا (Nine Whys) چیست؟ با پدرام کشاورزی

در بسیاری از تیم‌ها، اعضا می‌دانند که «چه می‌کنند»، اما از خود نمی‌پرسند که «چرا این کار را انجام می‌دهند». در غیاب این «چرا»، تصمیم‌ها سطحی می‌مانند، انگیزه‌ها کمرنگ می‌شوند و مشارکت تیمی، صرفاً رفتاری وظیفه‌محور خواهد بود. ساختار «Nine Whys» یا «نه چرا»، یکی از روش‌های کاربردی و ساده در میان ساختارهای رهایی‌بخش (Liberating Structures) است که کمک می‌کند در زمان کوتاه، لایه‌های عمیق‌تری از انگیزه‌ها و ارزش‌های فردی و تیمی کشف شود.

فلسفه‌ی نه چرا: از انجام وظیفه تا کشف معنا

این ساختار بر پایه‌ی این باور بنا شده است که اگر انسان‌ها دلیل انجام کاری را به‌صورت درونی، روشن و شخصی درک کنند، مسئولیت‌پذیری، خلاقیت و انرژی آن‌ها به‌صورت خودجوش افزایش می‌یابد.

همان‌طور که در نقل‌قولی از «آنتوان دو سنت‌اگزوپری» آمده است:

«اگر می‌خواهی کشتی بسازی، مردم را به جمع‌آوری چوب و انجام کارها وادار نکن؛ بلکه اشتیاقشان را به عظمت دریا را بیدار کن.»

ساختار «نه چرا» دقیقاً به همین هدف کمک می‌کند: بیدار کردن اشتیاق عمیق برای آنچه انجام می‌دهیم.

مراحل اجرای ساختار «Nine Whys»

این ساختار سه مرحله دارد:

• دعوت به گفتگو

• چیدمان فضا

• زمان‌بندی

۱. دعوت به گفت‌وگو

ابتدا افراد به صورت دوتایی با یکدیگر همراه می‌شوند. هر فرد از شریک خود می‌پرسد:

• «در حال حاضر روی چه کاری تمرکز داری؟»

• «چرا این کار برای تو مهم است؟»

سپس همان سؤال «چرا؟» بارها (تا ۹ بار یا تا رسیدن به یک پاسخ عمیق‌تر) تکرار می‌شود.
مهم این است که در هر مرحله، با لحن همدلانه و جوی آرام، طرف مقابل را به کاوش در لایه‌های انگیزه‌هایش دعوت کنیم.

۲. چیدمان فضا

بهتر است این گفت‌وگو در فضایی آرام و بدون حواس‌پرتی انجام شود. هیچ ابزار یا وسیله‌ی خاصی نیاز نیست. فقط دو صندلی روبه‌روی هم کافی‌ست. در محیط‌های آنلاین نیز می‌توان از Breakout Room استفاده کرد.

۳. زمان‌بندی

• گفت‌وگوی اولیه‌ی دوتایی: ۵ دقیقه برای هر نفر، در مجموع ۱۰ دقیقه

• تشکیل گروه چهارنفره و تبادل تجربه‌ها: ۵ دقیقه

• گفت‌وگوی نهایی در جمع بزرگ درباره‌ی این پرسش:
  «هدف‌هایی که کشف کردیم، چه تأثیری روی گام‌های بعدی ما دارند؟» (۵ دقیقه)

مجموع زمان ساختار: حدود ۲۰ دقیقه

دستاوردهای اجرای این ساختار

• شفاف‌سازی انگیزه‌های فردی و ارتباط آن با اهداف جمعی

• ارتقای سطح اعتماد و شنیده شدن صداهای پنهان در تیم

• ایجاد یک نقطه‌ی شروع مشترک برای طراحی اهداف، استراتژی یا پروژه

• فراهم کردن بستری برای تصمیم‌گیری آگاهانه و مبتنی بر ارزش

• شکل‌گیری روایت‌های شخصی الهام‌بخش در میان اعضا

نکات کلیدی و ملاحظات

• لحن سؤال‌ها باید محترمانه، آرام و غیرتحمیلی باشد.

• تأکید کنید که پرسش‌ها باید شخصی باشند: «چرا این برای تو مهم است؟»

• اگر گفت‌وگو دچار سکوت یا توقف شد، از سؤال‌های کمکی استفاده کنید:
  «آیا خاطره‌ای در این‌باره داری؟» یا «فرض کن رویایت برآورده شده، حالا چه چیزی فرق می‌کرد؟»

• فضای امن برای صحبت بسیار حیاتی است. از هرگونه قضاوت یا شوخی بپرهیزید.

• اطلاعات شخصی و تجربیات عمیق در این ساختار مطرح می‌شوند؛ حفظ محرمانگی الزامی است.

• این تمرین را می‌توان هر چند وقت یک‌بار در جلسات بازاندیشی یا بازطراحی مسیر تیم تکرار کرد.

پیشنهادهایی برای توسعه‌ی ساختار

• تبدیل جواب نهایی به یک جمله‌ی جمعی:
  ما اینجا هستیم تا…
  جمله‌ای که بتواند فلسفه‌ی وجودی تیم را بازتاب دهد.

• پس از کشف هدف، از ساختار «ده چگونه» (Ten Hows) برای عملیاتی‌سازی آن استفاده کنید.

• در جلسات برنامه‌ریزی محصول، از این ساختار برای کشف ارزش پنهان پشت فیچرها یا نیازمندی‌ها استفاده کنید.

• از استیکی‌نوت برای ثبت پاسخ‌ها استفاده کنید و با چسباندن آن‌ها روی تخته، بینش‌های مشترک را دسته‌بندی نمایید.

موارد استفاده

• آغاز هر پروژه بین‌سازمانی برای همراستا شدن روی هدف

• جلسات برنامه‌ریزی استراتژیک یا OKR

• جلسات کوچینگ فردی یا تیمی

• تحلیل ریشه‌ای اهداف پشت محصولات یا طراحی‌ها

• حتی برای استفاده شخصی، برای کشف هدف زندگی، تغییر شغلی یا تصمیم‌گیری‌های مهم

جمع‌بندی

ساختار «نه چرا» یک تمرین ساده اما عمیق است؛ تمرینی که به ما یادآوری می‌کند تصمیم‌هایمان فقط با داشتن برنامه یا هدف بیرونی، مؤثر نیستند، بلکه باید با ارزش‌های درونی‌مان هم‌راستا شوند.

در روزگاری که فشار ددلاین‌ها و تحویل‌دادن‌ها گاه ما را از اندیشیدن به «چرایی» بازمی‌دارد، این ساختار به ما کمک می‌کند لحظه‌ای بایستیم و با خودمان، تیم‌مان و رسالت‌مان دوباره ارتباط برقرار کنیم.