‫ساختار TRIZ چیست؟ با پدرام کشاورزی

ساختار TRIZ چیست و چگونه به تیم‌ها برای توقف رفتارهای ناسازنده کمک می‌کند؟

تسهیل جلسات تیمی، گاهی به‌جای شروع از «راه‌حل»، بهتر است از دل خود «مسئله» آغاز شود — و چه راهی مؤثرتر از آن‌که خودِ تیم، رفتارهای ناکارآمدش را کشف کند؟
ساختار «TRIZ» دقیقاً همین کار را انجام می‌دهد. ساختاری ساده، بانمک، اما عمیقاً قدرتمند برای زمانی‌که تیم نیاز دارد ببیند «چه کارهایی را باید متوقف کند» تا فضا برای پیشرفت باز شود.

TRIZ یعنی چه؟

در فضای Liberating Structures، واژه‌ی TRIZ برخلاف تصور، مخفف نیست.
TRIZ در اصل از یک متدولوژی حل خلاق مسئله در مهندسی گرفته شده، اما در این ساختار به‌صورت مستقل بازطراحی شده تا در جلسات تیمی کاربردی باشد.

TRIZ بر یک سؤال کلیدی استوار است:
«اگر بخواهیم بدترین نتیجه‌ی ممکن را رقم بزنیم، باید چه کارهایی انجام دهیم؟»

این پرسش به ظاهر طنز، راه را برای صداقت، تفکر انتقادی و در نهایت، تحول باز می‌کند.

چه زمانی از TRIZ استفاده کنیم؟

• وقتی تیم درگیر رفتارهای تکراری و بی‌نتیجه شده و کسی جرئت طرح آن‌ها را ندارد

• زمانی‌که سازمان دچار رکود، خستگی یا روزمرگی شده

• برای شروع یک فرآیند بازنگری در روش‌های کاری

• هنگامی‌که می‌خواهید به‌جای افزودن، «کم» کنید؛ یعنی کاری را حذف کنید تا حرکت آسان‌تر شود

اهداف کلیدی اجرای TRIZ برای تسهیل‌گر

• شناسایی رفتارهای ضدسازنده در تیم، بدون قضاوت مستقیم

• ایجاد فضای گفت‌وگوی ایمن برای بیان «حقیقت‌های ناراحت‌کننده»

• آغاز حرکت از طریق توقف، نه راه‌حل‌سازی زودهنگام

• تقویت حس مشارکت در مسئولیت‌پذیری و اصلاح الگوهای رفتاری

مراحل کامل اجرای ساختار TRIZ

۱. ساختن سناریوی فاجعه (۱۰ دقیقه)

از اعضای گروه بخواهید تخیل خود را به‌کار بیندازند و این پرسش را پاسخ دهند:

«اگر بخواهیم واقعاً شکست بخوریم، چه کارهایی باید انجام دهیم؟»

در این بخش، شرکت‌کنندگان آزادند با طنز، اغراق، طعنه یا حتی تجربه‌های واقعی، لیستی از بدترین کارهایی که ممکن است انجام شود را بنویسند.
مثال‌ها:

• «برای هر تصمیم، فقط نظر مدیر را بپرسیم.»

• «جلسات روزانه را دو ساعت طول بدهیم تا کسی وقت کار نداشته باشد.»

هدف: شکستن یخ و ساختن فضا برای صداقت با چاشنی طنز.

۲. بررسی وضعیت موجود (۱۰ دقیقه)

پس از تکمیل لیست مرحله اول، از شرکت‌کنندگان بخواهید با خودشان صادق باشند و بپرسند:

«کدام‌یک از این رفتارها را همین حالا واقعاً انجام می‌دهیم؟»

در این مرحله، آن رفتارهایی که از لیست به واقعیت تیم شباهت دارند علامت زده یا جداگانه نوشته می‌شوند.

نکته: این بخش می‌تواند باعث سکوت یا خنده‌ی تلخ شود؛ به عنوان تسهیل‌گر، فضای گفت‌وگو را حفظ و از واکنش‌های تدافعی جلوگیری کنید.

۳. تصمیم‌گیری برای توقف (۱۰ دقیقه)

اکنون از تیم بخواهید فکر کند:

«کدام‌یک از این رفتارها را می‌توانیم همین حالا متوقف کنیم؟ و چطور؟»

نه به‌عنوان برنامه بلندمدت، بلکه با تصمیمات ساده و قابل اقدام، مثل:

• «از فردا جلسات را دقیقاً در زمان مشخص شروع می‌کنیم.»

• «در جلسات، نوبت حرف زدن را رعایت می‌کنیم.»

بهتر است تصمیمات به‌صورت شخصی یا گروهی و به‌شکل جملاتی تعهدآور بیان شوند:

• «من متوقف می‌کنم که...»،

• «ما دیگر انجام نمی‌دهیم...»

چیدمان فضای اجرا

• گروه‌های ۴ تا ۷ نفره

• صندلی (با یا بدون میز)

• کاغذ برای یادداشت شخصی و گروهی

• فلپ‌چارت برای ثبت رفتارهای متوقف‌شدنی

توصیه‌هایی برای اجرای موفق TRIZ توسط تسهیل‌گر

• با «روحیه‌ای شاد ولی هدفمند» جلسه را پیش ببرید

• نگذارید افراد زود وارد فاز «راه‌حل دادن» شوند

• بر «توقف» تمرکز کنید، نه جایگزین‌سازی

• رفتارهای شناسایی‌شده را با صدای بلند بخوانید تا حس مشترک ایجاد شود

• تصمیمات را واقعی، قابل اندازه‌گیری و کوتاه‌مدت نگه دارید

• از افراد بخواهید تصمیمات خود را روی کاغذ بنویسند و امضا کنند (اختیاری ولی اثربخش)

ترکیب TRIZ با سایر ساختارها

برای اثربخشی بیشتر، می‌توانید پس از اجرای TRIZ از ساختارهای زیر استفاده کنید:

• Ecocycle Planning برای بررسی موقعیت رفتارهای مخرب در چرخه‌ی زندگی تیم

• Wise Crowds برای دریافت مشورت درباره‌ی چگونگی توقف یک رفتار خاص

• Min Specs برای تعیین قوانین حداقلی ضروری جهت جلوگیری از بازگشت به الگوهای قبلی

نمونه‌هایی از TRIZ در عمل

• در بیمارستان‌ها برای کاهش اشتباهات پزشکی:
  «چطور مطمئن شویم که همیشه عمل جراحی را از سمت اشتباه انجام می‌دهیم؟»

• برای تیم‌های نرم‌افزار:
  «چطور طراحی کنیم که هیچ‌کس نخواهد از سیستم‌مان استفاده کند؟»

• در سازمان‌های مردم‌نهاد:
  «چطور انگیزه‌ی داوطلب‌ها را در کمترین زمان از بین ببریم؟»

جمع‌بندی نهایی برای تسهیل‌گر

ساختار TRIZ ابزاری است برای لحظه‌ای توقف، فکر کردن، خندیدن و سپس تصمیم گرفتن.
این ساختار با قدرت «حذف»، به‌جای «افزودن»، مسیر نوآوری را هموار می‌کند.

برای تیم‌هایی که در دام تکرار افتاده‌اند یا نمی‌دانند چه چیزی جلوی رشد آن‌ها را گرفته، TRIZ می‌تواند شروعی ساده ولی سرنوشت‌ساز باشد.

و یادتان باشد، همان‌طور که پیکاسو گفت:
«هر عمل آفرینشی، اولش یک ویرانی است.»